تاثیر ریسکهای اقتصادی و سیاسی بر مناطق آزاد ایران (گفتگو پیمان مولوی در هفته نامه اقتصادی ، اجتماعی اخبار مناطق آزاد)
1400/03/10
تاثیر ریسکهای اقتصادی و سیاسی بر مناطق آزاد ایران
دکتر پیمان مولوی بنیانگذار آکادمی تامین مالی و سرمایه گذاری مولوی و دبیرکل انجمن اقتصاددانان ایران در گفتوگو با نشریه، از روشهای تامین مالی سخن گفت. وی در پاسخ به این سوال که چه روشهایی برای تامین مالی در مناطق آزاد در حال انجام است، گفت: روشهای تامین مالی در مناطق آزاد در جهان بیشتر مبتنی بر روشهای تامین مالی از منابع بین المللی و سرمایه گذاری خارجی است. در واقع سرمایه گذاری مستقیم خارجی و یا غیرمستقیم میباشد. تقریبا تمام مناطق آزاد موفق در دنیا حجم بزرگ سرمایه گذاریشان یعنی حدود بیش از 80 درصد از آن، از محل سرمایه گذاری خارج از کشور و به صورت روش سرمایه گذاری مستقیم و غیرمستقیم و با اولویت سرمایه گذاری مستقیم خارجی است. این رویه در مناطق آزاد در هنگ کنگ و در مناطق ویژه اقتصادی در چین به شدت در این چند سال وجود داشته و البته که در کشورهای دیگر نیز هست. اما در ایران به سبب تحریم ها و اینکه اقتصاد کشور ریسک بالایی دارد و مشکلات بانکی و مالی حاکم است، این اتفاق خیلی کم می افتد و بیشتر حجم سرمایه گذاری در این حوزه از محل منابع داخلی و در همچنین سرمایه گذاری ایرانی هایی که در سرزمین اصلی هستند، صورت می پذیرد. دبیرکل انجمن اقتصاددانان ایران در ادامه، در پاسخ به این سوال که موانع جلب و جذب تامین منابع مالی و سرمایه گذاری در مناطق آزاد چیست،اظهار داشت: یک عامل درخصوص موانع سرمایه گذاری وجود دارد و آن هم سهولت کسب کار در کلیت کشور، در سرزمین اصلی و در مناطق آزاد است. در مورد مناطق آزاد ایران اگر بخواهیم ریسک ها را ببینیم، درابتدا یک ریسک سیاسی نمود پیدا میکند که در واقعا ز همه بالاتر است؛ سپس یک ریسک کشوری و اقتصادی کلان و بعد زیرمجموعه ریسک های منطق های واستانی و ...است. وقتی در مورد مناطق آزاد صحبت میکنیم، درست است که این مناطق هستند، ولی ریسک های کشوری و ریسک های سیاسی بر روی آنان تاثیرگذار است. به همین دلیل هنگامی که در مورد موانع صحبت می کنیم، یعنی درخصوص ریسک صحبت می نماییم. مولوی افزود: یکسری از این ریسک ها در حوزه های کسب و کار، سیاسی، بین المللی و اقتصادی است. مناطق آزاد الزاما از اینها دور نیستند، ریسک های اقتصادی در ایران به واسطه تحریم ها وFATF بحث جذب سرمایه گذاری خارجی در کشور را با مشکلاتی مواجه کرده است، همه اینها جزء موانع مناطق است، اما مناطق آزاد ایران یک مشکل دیگر هم دارند و آن این است که هنوز تکلیف این مناطق به عنوان پیشران های توسعه کشور همچون بسیاری از کشورها حل نشده است! یعنی همچنان مناطق آزاد را به عنوان مناطقی معرفی میکند که مالیات کمتر داده میشود یا یکسری معافیت ها ارائه میگردد؛ در صورتی که این مناطق در دنیا سهولت بیشتری برای سرمایه گذاری دارند و سرمایه گذاری در این مناطق راحت تر اتفاق میافتد و دست و پاگیر نیست؛ ولی متاسفانه در ایران به این سمت حرکت نکردیم، گرچه کارهای خوبی انجام شده، اما با استانداردهای دنیا فاصله داریم. وی در پاسخ به این سوال که چه رو شهای نوین تامین مالی را میشود در مناطق آزاد کشور پیاده سازی کرد، بیان داشت: یکی از مهمترین نکاتی که در مناطق آزاد ایران باید مورد توجه قرار گیرد،این است که شما نمیتوانید با رویکردهای سنتی و دایره بسته تصمیم گیران و مشاوران، در روشهای تامین مالی توسعه ایجاد کنید؛ مثالهای زیادی وجود دارد از مناطق ویژه اقتصادی در چین تا مناطق آزاد در ترکیه و امارات متحده عربی و کشورهای دیگر که با حضور مشاوران بین المللی و مشاوران تراز اول از کشورهای خودشان توانسته اند برنامه های کلانی را برای تامین مالی به کار گیرند. در ایران هم البته این کار امکان پذیر است، اما متاسفانه خیلی وقت ها برایمان سخت است قبول کنیم که برای تیم ملی فوتبال، مربی خارجی بیاوریم. در حوزه تامین مالی نیز خیلی سخت قبول میکنیم که از بازارهای بین المللی و بازارهای جهانی مشاور بین المللی و تراز اول انتخاب کنیم، در حالی که به کسانی احتیاج داریم که فکرشان بزرگ باشد تا بتوانیم از آنها یاد بگیریم. اما در خود ایران هم خیلی از مشکلاتی که در مناطق آزاد وجود دارد به عدم اشراف مدیران و بسیاری از افراد در این مناطق به همین روشهای داخل مملکت یعنی در حوزه بازار سرمایه، ابزارهای بانکی یا بحث ابزارسازی اختصاصی برای مناطق آزاد برمیگردد؛ا لبته که یکسری از مناطق از آن خوب استفاده کردند و برخی مناطق هم فاصله زیادی با آن دارند. باید تاکید نمود که این موضوع بیشتر رویکرد تفکری است، یعنی میشود این موضوع را کاور و بهتر کرد، ولی نیازمند رویکرد و تفکرات جدید، انسانهای جدید و واقعیت امر هزینه کردن است؛ یعنی این رویه رایگان به دست نمیآید و کسی مجانی دانش خود را در اختیار کسی قرار نمیدهد. لذا باید در این حوزه هزینه کنیم و با این هزینه در نهایت میتوانیم به خروجی مناسبی دست پیدا نماییم. بنیانگذار آکادمی تامین مالی و سرمایه گذاری مولوی در ادامه، درخصوص پروژ هها و اینکه چگونه میتوان آنها را تامین کرد، گفت: روشهای مختلفی وجود دارد، ازجمله صندوق های سرمایه گذاری خصوصی، صندوق های سرمایه گذاری عمومی، شرکتهای سرمایه گذاری، هلدینگ های سرمایه گذاری و... همه اینها در قانون پیشبینی شده و راهکارهای آن نیز مشخص است. آنچه به نظر بنده در بسیاری از مناطق و کلیت کشور وجود ندارد، بالا رفتن دانش تصمیم گیران درخصوص این ابزارها است. لذا اول باید این شناخت در این رابطه ایجاد و دوم اینکه نیاز به کارشناس و مشاوران لحاظ شود؛ میبایست این نیاز به چشم آید و در نهایت به این سمت حرکت کنیم.
مولوی اظهار نمود: ابرپروژه های بزرگ، راهکار تامین مالی دارند؛ اکنون بازار سرمایه ایران پتانسیل زیادی دارد، ولی قسمتی از آن بازار سرمایه است، یک قسمت دیگر ان شاالله پس از اینکه تحریم ها برداشته شود، باید حتما از سمت ابزارهای بین المللی تامین مالی شود، بدین معنا که براساس ابزارهای ترکیبی از بازارهای داخلی و ابزارهای بین المللی این اتفاق صورت بگیرد.
وی در پاسخ به این سوال که چه چهارچوب کلی اجرایی برای ارزیابی توانمندی تامین کنندگان منابع مالی و سرمایه گذاری و رتبه بندیشان وجود دارد، گفت: در تمامی دنیا، اعتبار تامین کنندگان مالی مشخص است، در ایران هم رتبه بندی هایی را به صورت غیرروشن داریم، یعنی می دانیم کدامیک از شرکت های سرمایه گذاری، تامین سرمایه ها و بانک ها منابع خوبی دارند و میشود اینها را لحاظ کرد؛ اما اینکه چارچوب کلی برای ارزیابی تامین کنندگان مالی و سرمایه گذاری چیست، به اعتقاد من خلاء رتبه بندی است؛ چراکه در ایران رتبه بندی روشنی در این حوزه نداریم و به دلیل آنکه ذینفعانه است و هنوز به سیستم رتبه بندی عادت نکردیم، کمی در این حالت گنگ است، ولی میشود اینها را براساس نیاز مناطق آزاد رتبه بندی و هر منطقه آزاد براساس نیاز، پارامترهای استانی و کشوری را مشخص کرد و البته این موضوع نیازمند یک رویکرد است.
دبیرکل انجمن اقتصاددانان ایران درخصوص نحوه تنظیم تفاهم نامه ها و قراردادها و اصلاحات ساختار سازمانی و مالی شرکتهای سرمایه گذاری مناطق تصریح کرد: اول اینکه مناطق آزاد ایران نیازمند درک وجودی خود هستند، اینکه مناطق آزاد را چرا به وجود آورده اند؟ اصلا مناطق آزاد در دنیا با چه هدفی تاسیس شده اند؟ آیا هر منطقه ای فعالیت و اقدامات مناطق دیگر را باید انجام دهد، یا متفاوت است؟ اولین موضوع همین است که متاسفانه در نظر گرفته نشده است. نکته بعد این است که آیا این مناطق در پروژه ها از هم کپی می کنند یا نه، بلکه هر منطقه مبتنی بر پتانسیل های همان منطقه و به لحاظ نیروی انسانی و پتانسیل های منطقه ای و کشورهای همسایه، تکنولوژی و... اقدام میکند. بر همین اساس ما بحث کارایی ابزارهای مالی را پیاده میکنیم و پارامترهای متناسب را میچینیم که منطقه ای، داخلی و بین المللی هستند و میشود روی آن کارکرد. لذا لزوما از هر منبع مالی برای هر منطقه و پروژه ای استفاده نمیکنیم؛ به همین دلیل یکی از کارهای مهم هر منطقه آزاد، شناسایی نقاط قوت و ضعف است. اینها اقدامات بسیار ساده است، ولی به درستی انجام نمیشود و متاسفانه به دلیل نبودن مشاوران تراز اول داخلی و بین المللی، زمان و فرصت های زیادی از دست میرود.
مولوی در پاسخ به این سوال که چقدر نظارت بر سیاست های تامین مالی و سرمایه گذاری پروژه های در حال اجرا وجود دارد، گفت: متاسفانه ما نمیتوانیم ساختار مناطق آزاد را از کشور جدا کنیم، مگر اینکه رویکردمان مشخص و معین شود. در اینجا نیازمند یک الگو هستیم همانند سنگاپور، هنگ کنگ، دبی و دیگر مناطق آزاد موفقی که در دنیا وجود دارند. بر همین اساس باید نظامهای ارزیابی و کنترل آنها درخصوص منابع و مصارف را بررسی کنیم و از آنجایی که خیلی از تامین مالی ها به صورت fti در آن کشورها انجام میشود، صاحبان سرمایه درایت کافی را دارند، زیرا در ایران منابع دولتی، بودجه و یا ترکیب این دو است یا اتفاق های دیگری می افتد که به آن صورت نیست. لذا نیازمند این می شویم که اقدامات نظارتی بگذاریم، اما در دنیا این موضوع بسیار شفاف است. وی در ادامه اظهار داشت: یکی از پتانسیل های شرکت های سرمایه گذاری این است که تبدیل به نقطه اصلی جذب سرمایه گذاری در مناطق آزاد شوند؛ اما در ایران مشکلاتی وجود دارد و میخواهیم همواره قدرت در یک نقطه متمرکز شود و این اجازه را به شرکتهای دیگر نمیدهیم. در مناطق آزاد هم بدین ترتیب است، سازمانها علاقه دارند این قدرت را داشته باشند. اولین موضوع مهم این است که این تغییر در ذهنیت ها ایجاد شود. نکته دیگر این است که به شرکتهای سرمایه گذاری اجازه دهیم کار کنند، یعنی دستشان را باز بگذاریم تا با شرکت های بین المللی قرارداد ببندند، مشاورین بزرگ استخدام کنند و از پتانسیل آنها استفاده نمایند؛ اما برای این اقدامات باید ازادی عمل داشته باشند، نه آنکه محدود شوند و مثل سرزمین اصلی دچار مشکلات عمده گردند. نکته دیگر اینکه نیازمند یکسری قوانین و مقررات در کلیت است که این اجازه و راحتی عمل را مجلس باید به مناطق آزاد و شرکتهای سرمایه گذاری دهد تا بتوانند با فراغ بال فعالیتهای مدنظر را انجام دهند. این سه موضوع نیازمند اراده منسجم و قوی است و بنده امیدوارم چنین شرایطی ایجاد گردد. امروز بازار سرمایه ایران آنقدر بزرگ شده که بتواند حداقل مناطق آزادی که چابک و توانمند هستند، از این منابع داخلی استفاد ه نمایند و پس از رفع تحریم ها، به دنبال تامین مالی بین المللی برویم و این شرکت های سرمایه گذاری هستند که باید حلقه حضور متفکرین و افراد توانمند در حوزه سرمایهگذاری هم در خارج و هم داخل ایران باشند تا بتوانند تکانی به این وضعیت رخوت زده دهند.
بنیانگذار آکادمی تامین مالی و سرمایه گذاری مولوی و دبیرکل انجمن اقتصاددانان ایران در پایان درخصوص روند حقوقی تبدیل شرکت های سرمایه گذاری مناطق آزاد به هلدینگ و مصوبات قانونی آن بیان داشت: به نظر بنده پتانسیل خوبی در این خصوص وجود دارد، بدین معنا که اگر در کشور این نیاز احساس شود و اقناع سازی صورت گیرد، مشکل حقوقی به وجود نخواهد آمد و مجلس نیز همین اقدام را خواهد نمود. اما رویکردهای مقطعی و گروهی ممکن است مشکلاتی را ایجاد کند. این رویه نیازمند سعه صدر و درک متقابل میان قانونگذار و اجراکننده است و به نظرم پیشنهادها باید شفاف و روشن باشد. بی تردید تعامل نیز صورت خواهد گرفت، زیرا همه به دنبال اعتلای مناطق آزاد و اقتصاد کشور هستند، منتهی به دور از رویکردهای ذینفعانه و کوتاه مدت و با چشم اندازی بزرگ باید نگاه کرد، همچون کاری که چینی ها در مناطق آزاد و ویژه اقتصادیشان انجام داد ه اند.
